'Subsidies voor stimuleren arbeidsmarkt werken niet'

Nauwelijks omscholing tot ICT-medewerkers en technici
De omscholingsregeling van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) om werknemers voortaan in te zetten voor ICT en techniek heeft volgens de Rekenkamer bijna niets opgeleverd. De regeling waarmee bedrijven de afgelopen twee jaar subsidie konden krijgen bleef onbekend of onaantrekkelijk. Daardoor stroomden er geen werknemers uit sectoren die door de coronacrisis waren getroffen naar de sectoren ICT en techniek. Dat was wel de gedachte achter de regeling.

In 2021 en 2022 kon een werkgever € 3750 subsidie krijgen mits de werknemer tijdens de omscholing en een halfjaar erna in dienst zou zijn. Juist vanwege de grote vraag naar technisch geschoold personeel werd verondersteld dat de regeling in een behoefte voorzag. In 2022 was eerst € 40 miljoen uitgetrokken voor de regeling. Gedurende het jaar werd dit teruggeschroefd naar € 10 miljoen, zodat nog 2666 subsidieverleningen verstrekt konden worden. Dat werden er uiteindelijk 159. Over beide subsidiejaren opgeteld is uiteindelijk in totaal voor 258 mensen een subsidie verstrekt. Dit is een stuk minder dan verwacht. Van de beschikbare € 75 miljoen over twee jaar bleef dan ook liefst € 74 miljoen ongebruikt.

In het verantwoordingsonderzoek over 2022 verklaart de Rekenkamer dit magere resultaat onder meer uit het gebrek aan inzicht bij de minister van EZK in de redenen waarom een werkgever investeert in omscholing of het binnenhalen van zij-instromers. De omvang van de subsidie noch die van het aantal verwachte omscholers was onderbouwd. Waar de optimistische verwachtingen op waren gebaseerd blijft de vraag.

De Rekenkamer stelt vast dat de minister van EZK weinig geleerd heeft van eerdere initiatieven, ook al bestaat het Techniekpact met betrokken arbeidsmarktsectoren al sinds 2013. De Rekenkamer vindt het gevoerde beleid dan ook zorgelijk. Het beleid draagt immers niet bij aan het terugdringen van personeelsproblemen in de ICT en techniek.

Meer subsidie leidt niet tot meer stageplekken in zorg
Met betrekking tot het Stagefonds Zorg stelt de Rekenkamer vast dat het niet aannemelijk is dat het tekort aan stageplekken in de zorgsector opgelost wordt door deze subsidie. Het beleid van de verantwoordelijk minister voor Langdurige Zorg en Sport gaat daar wel van uit. Maar geld prikkelt zorgorganisaties slechts in beperkte mate om meer stages aan te bieden. Te weinig beschikbare stagebegeleiders is het grootste knelpunt.

Sinds 2008 kunnen zorgorganisaties subsidie krijgen voor stages. De minister verwacht dat de subsidie leidt tot genoeg stageplekken om later te kunnen voldoen aan de vraag naar nieuwe zorgmedewerkers. De minister zet een hoger subsidiebudget in voor stages die opleiden tot beroepen in de zorg waarvoor zij een groter arbeidsmarkttekort verwacht. In 2022 heeft het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) zorgorganisaties met € 179,2 miljoen aan stagesubsidies ondersteund.

De laatste zes jaar is het aantal gelopen stages in de zorg gegroeid van circa 50.000 fte naar iets meer dan 60.000. Het is echter onwaarschijnlijk dat deze groei het resultaat is van de subsidie, zo concludeert de Rekenkamer. Geld prikkelt zorgorganisaties immers nauwelijks om extra stageplekken aan te bieden. Zorginstellingen houden namelijk zelden bij wat een stageplek kost en uiteindelijk oplevert. Voor deze organisaties is het werven en binden van zorgpersoneel voor de toekomst een veel belangrijkere overweging om stageplaatsen aan te bieden.

De Rekenkamer concludeert dan ook dat de stagesubsidie waarschijnlijk niet bijdraagt aan het oplossen van het personeelstekort in de zorg. De Rekenkamer vindt het zorgelijk dat de minister daar toch op blijft sturen, terwijl ondertussen het maatschappelijke probleem van personeelstekorten in de zorg groter wordt. Het is beter een andere aanpak te zoeken om meer stageplekken te creëren, aldus de Rekenkamer.

STAP-subsidie veelgevraagd, gevoerde beleid nog matig
De belangstelling bij burgers is groot voor een STAP-subsidie van € 1000 voor een cursus of opleiding om de eigen arbeidsmarktpositie te verbeteren. Met de subsidieregeling hebben 216.269 mensen in het jaar 2022 een STAP-budget ontvangen. De minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) geeft er € 183 miljoen aan uit.

Onderzoek van de Rekenkamer wijst uit dat ongeveer 40% van de subsidieontvangers hun scholing zonder de STAP-bijdrage niet gevolgd zou hebben. Voor 60% was de € 1000 vooral een meevaller, zij zouden de scholing anders toch wel gevolgd hebben, betaald door hun werkgever of met eigen middelen.

De minister van SZW beoogt met de subsidie een bredere groep te bereiken dan indertijd met de fiscale aftrek scholingsuitgaven, waar vooral hoogopgeleiden gebruik van maakten. Het is echter onduidelijk of deze bredere groep met de STAP-regeling wordt bereikt, en het ontbreekt op dit aspect aan een concrete doelstelling. Laagopgeleide ontvangers van de STAP-subsidie maken maar 10% uit van het totaalaantal. Terwijl laagopgeleiden in de samenleving 23% van de bevolking vormen. Werkzoekenden en zzp’ers maken relatief meer gebruik van deze subsidie, mensen met een tijdelijk arbeidscontract en 55-plussers relatief minder.

De opleidingen die met het STAP-budget worden gevolgd zijn zo breed, dat het bovendien de vraag is of zij in alle gevallen arbeidsmarktgericht zijn. De onduidelijkheid of met een STAP-budget de arbeidsmarktpositie echt versterkt wordt, of met deze subsidie een bredere doelgroep bereikt wordt, alsmede de beperkte controles op misbruik en oneigenlijk gebruik in 2022 zijn voor de Rekenkamer reden om het gevoerde beleid het oordeel ‘matig’ te geven.

Het kabinet heeft eind april overigens aangekondigd de STAP-subsidie per 2024 af te schaffen. Dit in het kader van een omvangrijk pakket aan investeringen en bezuinigingen.

Meer informatie
Kijk voor meer informatie van de Rekenkamer over de drie arbeidsmarktsubsidies op: https://www.rekenkamer.nl/actueel/nieuws/2023/05/17/stimuleren-arbeidsmarkt-met-subsidies-werkt-niet-altijd